Povelja o jedinstvenome srpskom kulturnom prostoru – nastavak memorandumske politike

Donosimo ulomke Povelje koji je objavilo Ministarstvo kulture i informiranja Republike Srbije i Republike Srpske u originalu jer je on proizvod kontinuiteta zadnja dva memoranduma iz 1986. i 2010. te Strategije očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore i matične države i Srba u Regionu iz 2011. koju je donijelo Ministarstvo vera i dijaspore R Srbije

UVODNO UZ POVELJU

Ministar kulture i informisanja Republike Srbije Vladan Vukosavljević i ministarka prosvjete i kulture Republike Srpske Natalija Trivić potpisali su danas u Sremskim Karlovcima Povelju o srpskom kulturnom prostoru kojom su definisane smerenice za jedinstvenu kulturno-prosvetnu politiku srpskog naroda.

Svečanost u Karlovačkoj gimnaziji, kojoj su prisustvovali predsednik Pokrajinske Vlade Igor Mirović, Njegovo Preosveštenstvo Episkop sremski Vasilije, predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti Vladimir Kostić, predsednik Matice srpske Dragan Stanić, predstavnici srpskih kulturnih organizacija iz Srbije i sa svih strana srpskog kulturnog prostora, započela je izvođenjem pesme „Voštani Serbie“, a pesmu Jovana Dučića „Ave Serbia” govorio je glumac Jugoslav Krajnov.

Ministar Vukosavljević istakao je da Povelja koja je potpisana predstavlja izraz svesti o međusobnoj upućenosti i izraz spremnosti da se zajedno deluje na temeljnom području koje čini jedan narod, a to je kultura.

„Kad nismo imali slobodu i državu, održale su nas vrednosti i figure našeg nasleđa. Ko zna ko je i odakle je, spremniji stupa u šire integracije, zna bolje čemu treba da teži“, naglasio je ministar i dodao da to pravo na čuvanje kulturnih osobenosti priznajemo i drugima i podstičemo i druge da budu ono što jesu.

On je kazao da je ovo tek početak usmerenog rada da se kulturni potencijali našeg naroda što potpunije ostvare, ma gde živeli, kao i da predstavlja izraz odgovornosti države Srbije da kroz kulturu objedinjuje svoj narod.

„Srbija i Srpska su stubovi toga poduhvata, i misliće i delaće u smeru koji je Povelja o srpskom kulturnom prostoru naznačila, na opštu korist a ni na čiju štetu. Hvala svima koji su ovaj čin podržali”, zaključio je Vukosavljević.

(…)

U duhu međunarodnog prava, poštujući principe međunarodnih ugovora u oblasti ljudskih prava i osnovnih sloboda, i u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom i Sporazumom o uspostavljanju specijalnih paralelnih odnosa između Republike Srbije i Republike Srpske, Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije i Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske zajednički donose dokument pod nazivom:

POVELJA O SRPSKOM KULTURNOM PROSTORU

2. Pod srpskim kulturnim prostorom podrazumevamo prostor na kojem je srpski narod u dugom istorijskom trajanju živeo ili još uvek živi, ostavljajući tragove materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasleđa, bilo da se nalazi u okviru granica ili izvan granica njegovih državnih tvorevina. Drugim rečima, granice kulturnog prostora nije moguće svesti u granice jednog političkog, odnosno državnog prostora. Stoga i ovom prilikom izražavamo prirodnu težnju za uzajamno saglasnom kulturno-prosvetnom politikom, otvorenom za ravnopravnu i celishodnu saradnju sa kulturama drugih naroda.

5. Posebnu pažnju posvećujemo uspostavljanju sistemske brige o srpskom jeziku i ćiriličkom pismu, o podršci programima nastave srpskog jezika, istorije i kulture, što predstavlja jedno od temeljnih oruđa u legitimnom nastojanju da izbegnemo odnarođavanje novih naraštaja, ne samo u sve brojnijoj dijaspori, nego čak i u Srbiji i Srpskoj.

6. Kao istorijsku zajednicu, narod povezuju zajednička sećanja na presudne događaje istorijske egzistencije, osobito sećanja na kolektivna stradanja. Pretnjom uništenja je obeleženo iskustvo srpskog naroda tokom dvadesetog veka, što podrazumeva i potiranje srpskih kulturnih tragova na područjima van teritorije Republike Srbije i Republike Srpske, kao i ugroženu baštinu na Kosovu i Metohiji.

8. Strateško polazište srpske kulturne politike treba da bude zasnovano na uverenju da je, pre svih širih integracija, prvi i nezaobilazni korak jačanje kohezije unutar srpskog kulturnog prostora. To je uslov za slobodnu razmenu kulturnih dobara sa drugim, susednim i udaljenim narodima, na osnovama uzajamnog poštovanja i realnih obostranih kulturnih interesa i reciprociteta.(…)

9. Razvijanje istorijske svesti i kulture pamćenja, naročito o razmerama genocida nad srpskim narodom, kontinuirana prezentacija ove teme u muzeologiji, umetnostima i publicistici, treba da bude primer zajedničkog odgovornog odnosa prema prošlosti.

10. Zalažemo se da Vlade Republike Srbije i Republike Srpske zasnuju stalnu institucionalnu formu za planiranje, koordinaciju i pospešivanje svih produktivnih oblika međusobnog povezivanja unutar srpskog kulturnog prostora, sačinjeno od predstavnika ključnih ustanova kulture u Srbiji i Srpskoj, Srpske pravoslavne crkve, kao i vodećih srpskih kulturnih organizacija u regionu i dijaspori.

U Sremskim Karlovcima, 4. mart 2019.

(ovdje su doneseni ulomci iz Povelje koja sadrži 12. točaka, a cjelovita se može vidjeti NA POVEZNICI)

STRATEGIJA „MINISTARSTVA VERA I DIJASPORE“ REPUBLIKE SRBIJE IZ 2011. GODINE

Nedugo poslije Oluje u Republici Hrvatskoj i Daytonskog sporazuma u BiH uglavnom isti oni koji su bili tvorci Memoranduma 1986. godine (Ljuba Tadić, otac bivšeg predsjednika Republike Srbije Borisa Tadića i Dobrica Ćosić), dali su se na pisanje novog Memoranduma II objavljenog u Sarajevskoj Slobodnoj Bosni u proljeće 2011.godine. U Memorandumu je dana ocjena postojećeg stanja i planovi za mirnodopsko razdoblje, a iz čega su uslijedile konkretne akcije na terenu i ‘strategija’ za ostvarivanje starih, davno zacrtanih ciljeva novim sredstvima i metodama u novonastalim uvjetima.

U to vrijeme je nastala i Strategija očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore i matične države i Srba u regionu  iz koje citiram određene interesantne detalje.

Str. 24. Strategije

U Uvodnom dijelu navedeno je sljedeće:

Republici Srbiji potrebna je strategija u domenu očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore, kao i matične države i Srba u regionu. Ona treba da služi kao ključni dokument kojim će se određivati pravac očuvanja i jačanja odnosa matične države i dijaspore, kao i matične države i Srba u regionu.

(…)

Ovom strategijom Republika Srbija nastoji da obezbedi adekvatne materijalne, socijalne i političke uslove za uspešan razvoj i očuvanje srpskog jezika, ćiriličkog pisma, kulture i identiteta naših državljana i sunarodnika koji žive i rade izvan granica Republike Srbije.

Str. 3. i 4.

U poglavlju Dijaspora i Srbi u regionu piše:

Pod pojmom “Srbi u regionu”, u skladu sa navedenim zakonom, podrazumevaju se pripadnici srpskog naroda koji žive u Republici Sloveniji, Republici Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Republici Makedoniji, Rumuniji, Republici Albaniji i Republici Mađarskoj.

Str. 7.

(…)

Dijaspora je najbolje organizovana u okviru crkveno-školskih opština. Od kako su Srbi počeli da se raseljavaju širom sveta, pa do danas Srpska pravoslavna crkva je okupljala naše ljude. Srpska pravoslavna crkva ima svoje parohije u svim većim sredinama gde Srbi žive širom sveta. Naš nacionalni identitet među ljudima u dijaspori sve do novijeg vremena pretežno je oblikovala Srpska pravoslavna crkva. Tokom 20. veka ona je bila praktično jedina integrativna ustanova i most između matične države i dijaspore. Crkva je čuvala, pored vere, nacionalnu kulturu i jezik Republike Srbije.

(..)

Tačnije, Republika Srbija treba da Srpskoj pravoslavnoj crkvi pruži svaku logističku podršku radi obavljanja njene verske misije, ali i kulturno – obrazovne uloge u dijaspori, koju de facto i ima.

Str. 9.

U poglavlju III. Projekcija očuvanja i jačanja odnosa govori se o nositeljima projekta:

Neophodno je izgraditi održivu i funkcionalnu mrežu svih organizacija u dijaspori. Strukturu ove mreže treba pažljivo planirati, a njena glavna “čvorišta” mogu za početak predstavljati parohije Srpske pravoslavne crkve koje su stožer okupljanja dijaspore u svetu. Republika Srbija (diplomatsko- konzularna predstavništva Republike Srbije i Ministarstvo za dijasporu) i Srpska Pravoslavna Crkva moraju zajedno da rade na jačanju svesti pripadnika dijaspore o potrebi jedinstvenog nastupa i dobroj integrisanosti. Mora se prevazići dosadašnje nepostojanje dovoljno kvalitetne koordinacije.

Str. 13. i 14.

(…)

…Republika Srbija, preko Ministarstva za dijasporu, koje prikuplja podatke o rasejanju i pokreće inicijative vezane za probleme dijaspore i Srba u regionu, Ministarstva vera koje već ima aktivnu saradnju sa svim eparhijama u regionu i dijaspori i finansira ih kroz odgovarajuće projekte u svom programskom budžetu, te preko Vlade i Ministarstva spoljnih poslova, koji ostvaruju diplomatske odnose sa državama u kojim dijaspora živi i radi, treba da se nametne za zaštitnika i objedinjujući faktor svih svojih građana i srpskog naroda u inostranstvu, uloživši u taj cilj sve svoje raspoložive mogućnosti.

Str. XXXX

U poglavlju Republika Srbija daje podršku Srbima u ‘regionu’ i dijaspori između ostalog:

– razvoju prosvetne oblasti i Srpske pravoslavne crkve (bogoslovije, gimnazije, osnovne škole, obdaništa, itd).

Ministarstvo vera trebalo bi da nastavi finansiranje i brigu o sveštenstvu i monaštvu radi njihove duhovne misije u funkciji očuvanja nacionalnog identiteta, pružanje pomoći verskim, kulturnim i obrazovnim ustanovama, izdavačkim projektima, radio i TV stanicama i obnovi i sanaciji sakralnih objekata (obnova sakralnog nasleđa srpskog naroda).

Str. 42. i 43.

Posebno Specifični ciljevi su navedeni za svaku državu u regionu, a mi ćemo ovdje donijeti samo ono što se odnosi na Federaciju Bosne i Hercegovine (BiH i Republike Hrvatske) jer je ono što se odnosi na Republiku Srpsku već navedeno u Povelji.

Str. 42.

Federacija Bosne i Hercegovine (BiH)

Republika Srbija trebala bi da se bavi pitanjem položaja srpskog naroda u Federaciji Bosne i Hercegovine, imajući u vidu da su Srbi uspostavljeni u Federaciji Bosne i Hercegovine kao konstitutivni narod u ovom entitetu, ali i da je njihov položaj nepovoljniji od položaja Bošnjaka i Hrvata u Republici Srpskoj. Nadležna ministarstva Republike Srbije trebalo bi da redovnim aktivnostima pomognu povratak i ekonomski opstanak srpskog naroda u Bosni i Hercegovini. Posebno je važna pomoć u kulturi i prosveti. Potrebna je i pomoć razvoju civilnog društva, nevladinog sektora, pravnog savetovanja, rada u državnoj upravi i lokalnoj samoupravi kako bi se pripadnici srpskog naroda obučili kako i na koji način mogu ostvariti svoja prava.

(…)

Kao prioriteti za Republiku Hrvatsku navedeni su:

…Uz nastojanje da se pozitivnim pristupom smanji animozitet između Srba i većinskog naroda, Republika Srbija mora da posveti veliku pažnju povratku i opstanku srpskog naroda u oblastima Krajine, Slavonije i Baranje kao i kulturnom, ekonomskom i političkom životu naroda u drugim krajevima Hrvatske a posebno u velikim gradovima. Od posebne važnosti je povraćaj stanarskih prava, pitanje neisplaćenih penzija, kao i ekonomske investicije u krajeve gde živi srpski narod.

(…)

Puzajući natraške, Srbija se vraća u osvajačke devedesete

Iščitavajući sav taj put od srpskog Memoranduma iz 1986. god. kao ideološke podloge za ostvarenje davno zacrtanog sna o velikoj Srbiji ratnom opcijom od 1991.-1999. i tolike količine nesreće i zla nanesenog svim susjednim narodima – pa i vlastitom, postavlja se pitanje vezano uz sadržaje Memoranduma 2. iz 2010. godine, ‘strategije’ iz 2011. god. i ove ‘Povelje’ od 4. ožujka 2019. Jezik u svim tim ‘dokumentima’ sadržajno je isti, a razlike su samo u neznatnim prilagodbama vezanim uz novonastale okolnosti.

Nositelji ovih poslijeratnih strategija su isti kao i oni iz 1986. osim tzv. JNA, ali ju je naslijedila vojska Srbije i Vojska Republike Srpske u BiH. Srbija nije prošla bilo kakvu katarzu niti je kažnjena za genocid i zločine nad drugim narodima. Srbiji su priznati ‘rezultati’ agresije što je protivno svim ljudskim, pravnim i međunarodnim normama, pa već sada poslije četvrt stoljeća pokušavaju nastaviti pomalo izmijenjenim sredstvima prema istom cilju zacrtanom prije više od stoljeća i pol.

Kako je izgledalo to širenje ‘srpskog jezika, kulture i vjere’ (SPC) donosimo samo nekoliko dokumenata iz tog vremena s područja tadašnje tzv. republike Srpske Krajine (teritorij koji je bio ‘očišćena’ od Hrvata) koji govore sami za sebe. Zbog čega i za čiji interes šute današnje institucije Republike Hrvatske!?

Tekst na latinici.

1. Vlada je zauzela stav da zgradu katoličkog samostana treba u cjelosti obezbjediti za Ministarstvo kulture i vjera”. (op. a. A. B. radi se o Samostanu Sv. Ante u Kninu).”

Prethodno je potrebno da se iz ove zgrade izmjesti specijalna jedinica MUP-a (op. a. A. B. tzv. Republike Srpske Krajine) i isele izbjeglice.

2. Za realizaciju ovog Zaključka zadužuju se Ministarstvo kulture i vjera, MUP i Komeserijat za izbjeglice.
Predsjednik Borislav Mikelić (op. a. A. B. u potpisu Zaključka)

Fotografija Crkve i samostana Sv. Ante u Kninu

U dokumentu „Četveromjesečni izvještaj o radu Ministarstva“ Kulture i vjera od 28.9.1994. godine (A 296-008) na stranici 2. navedeno je da „Ministarstvo kulture i vjera pokriva i 5 (pet) institucija čiji je osnivač Vlada. To su Krajina-film, Srpsko narodno pozorište, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture RSK, Nacionalna biblioteka, Arhiv RSK.”

Ministarstvo kulture i vjera je zaprimilo i Obavještenje Srpskog pravoslavnog manastira Sv. Dragović (op.a. A.B. na rijeci Cetini pored Peručkog jezera) od 28. jula 1994. godine „Povodom 48- godišnjice od mučeničke smrti, na Ilindan, 2. avgusta 1994. godine u 12 časova služićemo veliki vojnički parastos đeneralu DRAGOLJUBU DRAŽI MIHAJLOVIĆU i svim srpskim voždima i vojnicima koji su braneći Otađbinu život svoj položili.

Ceo naš narod je uglavnom bio uz počivšeg velikog junaka đenerala Mihajlovića… Duh slavne vojske đenerala Draže do danas, kao i oduvijek, a naročito sada oličava duh našeg naroda u onoj poslovičnoj: jaki smo, jer smo sami. Bog da prosti svetopočivšim dušama đenarala Draže i svim njegovim vitezovima i vječna im pamijat. Nastojatelj manastira i manastirišta Sv. Dragovića llarion sa braćom“ – u potpisu

Manastir „Sv. Dragović“ kod Sinja

Na kraju ovoga prikaza kao zaključak navodim riječi gospodina Milorada Tomanića iz knjige „Srpska crkva u ratu i ratovi u njoj“ izdanoj u Beogradu 2001. god. pod naslovom Srbi umorni od Guslanja.

Ipak, jednoga dana, ako se baterije nacionalnog ushićenja ponovo napune, ako ponovo dođu neki „zanimljivi“” i „harizmatični“ ljudi, poput vladike Atanasija Jevtića i mitropolita Amfilohija, i počnu sa pričama o carstvu nebeskom i livadama koje pripadaju srpskom stadu i pastirima, bilo bi dobro radi zdravlja i života, i svog i svojih najbližih, odupreti se tom ushićenju i ta zanimljiva dešavanja posmatrati sa strane. Jer, svi ti koji su guslali o nebeskom carstvu ostali su na majci zemljici i iz ratnih dešavanja izašli živi i zdravi. Međutim, hiljade drugih, običnih ljudi, koji su se poveli za zvukom njihovih gusala, stradali su ne postigavši ništa osim smrti, patnje i bola (i svoje i tuđe). (op. podebljavanje A.B.). U tim trenucima uvek bi se trebalo prisećati onoga što je Džordž Orvel rekao povodom španskog građanskog rata: „Jedna od najgroznijih crta rata je to što čitava ratna propaganda, vika, laži i mržnja – sve to je uvek delo ljudi koji se ne bore.“

Naslovna stranica knjige Milorada Tomanića

Ante Beljo/Hrvatski tjednik